ارزیابی صفات مورفولوژیکی و فیتوشیمیایی گیاه دارویی آویشن دنایی (thymus daenensis celak.) در استان فارس و تعیین پتانسیل آللوپاتیک آن

گیاه آویشن دنایی با نام علمی thymus daenensis celak. از تیره lamiaceae گیاهی چندساله، خشبی، به ارتفاع 15 تا 30 سانتی متر، بدون انشعابات ساقه، تقریباً بدون کرک و بدون دمبرگ می باشد. این گیاه از جمله گیاهان دارویی ارزشمندی می باشد که با توجه به خصوصیات فیتوشیمایی آن می تواند در صنایع داروسازی و پزشکی کاربردهای فراوان داشته باشد اما تا کنون تحقیقات اندکی بر روی آن صورت گرفته است. با توجه به انحصاری بودن این گیاه به ناحیه ایران با جمع آوری این گیاه از مناطق مختلف استان فارس به بررسی خصوصیات فیتوشیمیایی آن پرداخته شد. مراحل آزمایش طی سال 89 صورت گرفت و طرح آزمایشی مورد استفاده طرح کاملاً تصادفی بوده و با 4 تکرار انجام گرفت. صفات مورد بررسی شامل ارتفاع گیاه، طول برگ، پهنای برگ، میزان کلروفیل، درصد اسانس و اجزای اسانس بودند. تجزیه اسانس نمونه ها با استفاده از دستگاه کروماتوگرافی گازی (gc) و کروماتوگرافی گازی متصل به طیف سنج جرمی (gc/ms) صورت گرفت. نتایج بدست آمده از تجزیه واریانس داده ها نشان دهنده وجود اختلاف معنی دار در صفت طول برگ از میان صفات مورفولوژیک بین مناطق مختلف می باشد. همچنین در تجزیه واریانس داده های حاصله از صفت عملکرد اسانس و از میان اجزای اصلی اسانس میزان 1و8- سینئول، گاماترپینن، تیمول، کارواکرول و ترانس کاریوفیلن، وجود تفاوت معنی دار در مناطق مورد مطالعه را تأیید نمود. از میان اجزای اسانس بالاترین میزان تیمول در منطقه صفاشهر (%55/74) بدست آمد، و همچنین بالاترین میزان کارواکرول نیز متعلق به دو منطقه مورسوسنی و بوانات به ترتیب با %34/63 و 86/58 بود. همچنین در بخش دوم پژوهش با توجه به خصوصیات آللوپاتیک ذکر شده در مورد گونه های آویشن و تشابه اجزای اسانس گونه های آن اقدام به بررسی خواص آللوپاتیک آن گردید. برای این منظور از آزمایش فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی استفاده گردید. فاکتور اول مناطق مورد مطالعه و فاکتور دوم غلظت اسانس آویشن دنایی در نظر گرفته شد. صفات مورد اندازه گیری در پایان آزمایش شامل درصد جوانه زنی، سرعت جوانه زنی، طول ریشه چه و ساقه چه، وزن تر و خشک بذور جوانه زده و در نهایت تعیین پتانسیل آللوپاتیک اسانس ها بر روی علف های هرز بوده است. به طور کلی با افزایش غلظت اسانس، میزان جوانه زنی بذور نیز کاهش یافتند. نتایج کلی از اکثر بذور نشان دهنده کاهش میزان جوانه زنی بذور از غلظت ppm 200 می باشند. غلظت ممانعت کننده از جوانه زنی بذر تاج خروس و ارزن برابر ppm 800 و میزان آن در بذور یولاف و تاتوره برابر با ppm 600 بودند. همچنین غلظت ممانعت کننده ای در مورد بذر ترتیزک وجود نداشت و کاهش جوانه زنی به صورت معنی دار از غلظت ppm 600 آغاز گردید. همچنین نتایج نسبتاً مشابهی در مورد صفات سرعت جوانه زنی، طول ریشه چه و ساقه چه و همچنین وزن تر و خشک ریشه چه و ساقه چه بدست آمد.